کوه سبلان سومین قله بلند ایران به ارتفاع آن ۴۸۱۱ متری دارای آتشفشانی خاموش و در ۲۵ کیلومتری جنوب شرقی مشکین‌شهر واقع است.

کوهستان سبلان به طور کلی سه قله معروف دارد، قله اصلی یا آتش فشان آن به نام سلطان ساوالان بلندترین نقطه آذربایجان است و دو قله دیگر آن به هرم و کسری مشهورند. کوه سبلان از مجموعه‌ای از ارتفاعات متعدد تشکیل شده که به موازات ارسباران ولی اندکی در شرق آن کشیده شده‌است. امتداد آن شرقی–غربی است و از شرق و شمال و جنوب کوهی به نام قوشه داغ آن را به رشته کوه ارسباران متصل می‌کند. در جنوب آن کوه بزقوش، که از سمت جنوب غربی به کوهستان سهند مربوط است، کشیده شده‌است. تمام قله‌های سبلان در همهٔ ایام سال پوشیده از یخ و برف‌های دائمی هستند.

در جبهه غربی قله سلطان و در کنار جانپناه، سنگی به شکل عقاب به نام قارتال (در ترکی آذربایجانی به معنی عقاب) قراردارد که در طول زمان به نماد سبلان تبدیل شده‌است.این قطعه سنگ به شکل عقابی است که نشسته و سر را به سوی شرق چرخانده‌است.

سبلان چشمه های آب گرم و سرد معدنی فراوانی دارد و در حقیقت بلندترین کوه استان های آذربایجان غربی و شرقی محسوب می گردد. کوهستان عظیم وآتش فشانی سبلان که به زبان آذری ساوالان خوانده می شود از کوه های متعدد بلندی چون صائین ، نرمیق ، قوشه داغ ، و… تشکیل شده است. دامنه های این کوهستان در بخش مرکزی از چهارسو به شهرستان های مشکین شهر و اهر در شمال ، تبریز در مغرب ، سراب درجنوب و اردبیل در شرق مشرف می باشد. سبلان به شکل مخروط زیبائی است و دهانه آتش فشان خاموش آن در حال حاضر به صورت دریاچه ای در آمده است. اطراف این دریاچه در تمام سال پوشیده از برف و یخ است.

دامنه های شمالی آن به دره رود قره سو و اهرچایی و دامنه های جنوبی آن به شاخه ها ی آجی چای منتهی می گردد. بنابراین سبلان بخش عمده ای از آب های حوضه رود ارس و دریاچه ارومیه را تامین می کند در دامنه های سبلان چشمه های فراوان آب گرم وآب سرد معدنی وجود دارد از جمله موئیل سویی ، شابیل ، قوتورسویی و …که در فصول مختلف مورد استفاده اهالی مشکین شهر وگردشگران قرار می گیرد. در بالای قله سبلان حفره ای وجود دارد که دهانه آتش فشان سبلان بوده است و امروزه به صورت دریاچه ای در فصل گرم ظاهر می شود.
سبلان با رودها ، یخچالهای دائمی و طبیعت بکر ، نمونه ای است از هنر بی همتای خلاق آن .این کوه بنا به روایت هایی محل عبادت زرتشت ، پیامبر ایران باستان است.

نام سبلان

سبلان در میان ترک زبانان محلی ایران “ساوالان” و در میان تالشی ها “سَوَلون” خوانده می شود. درباره ریشه این واژه، دو نظریه مطرح است:

نخست آن که برخی معتقدند نام این کوه ریشه در زبان ترکی دارد؛ بدین ترتیب که نام ساوالان از دو بخش «ساو» و «آلان» تشکیل شده‌است که به ترتیب به معنای «صدا» «پیام» یا «وحی»، و «گیرنده» است؛ بدین سان، «ساوالان» به معنی «گیرنده پیام» یا«گیرنده وحی» خواهد بود. و این می تواند به خاطر روایت گوشه نشینی سی ساله زرتشت در این کوه باشد.

اما روایت دیگر، مربوط به معنای تالشی و گیلکی سَوَلون است. در زبان گیلکی “سَه” یعنی بالا، “وَ” یعنی برف و “لون” یعنی لانه. بنابراین سَوَلون را می توان “آشیانه بلند برف” دانست.

آب و هوا :

در بهار هر سال و بخصوص ماه های فروردین و اردیبهشت قله مواجه با هوای طوفانی است از ماه های خرداد و تیر که فصل حدود آن آغاز می گردد و تا پایان شهریور ماه هوا از پایداری بیشتری برخوردار می گردد ولی در تمامی بعدازظهر ها غالباً با هوای ابری و باران در ارتفاعات توام است و در پاییز و زمستان ها با طوفان برف سنگین آب مصرفی در تابستان و ایام صعود از ماحصل ذوب برف های قله فراهم می گردد و در پائین دست ها آب بسیار کم می باشد این آب ها از ۹ صبح شروع به ذوب و جاری شدن و تا ساعت ۱۸ هر روز یخ می زند.

مسیرهای صعود :

برای صعود از جبهه های شمالی باید باید از شهر لاهرود واقع در جاده اردبیل به مشکین به سمت جنوب پیش رفته تا به  آبگرم “شابیل” برسید. در سال های اخیر با ایجاد راه ماشین رو به پناهگاه به مسیر اصلی صعود سبلان تبدیل شده است. از آبگرم شابیل تا پناهگاه را می توان با لندرورهای کرایه ای در مدت نیم ساعت و یا پیاده در مدت چهار تا پنج ساعت طی کنید. این این طریق می توانید از یکی از مسیرهای جبهه شمالی مسیر شمال شرقی (مسیر پناهگاه به قله) ، مسیر یخچال کوچک ، مسیر یخچال شمالی برسید.

• مسیر شمال شرقی ( پناهگاه سبلان )

رایج ترین مسیر برای صعود به کوه ساوالان، مسیر شمال شرقی یا پناهگاه سبلان است. این مسیر برای کوهنوردانی که اولین صعود شان بوده و راهنما هم ندارند بهترین مسیر می باشد. چون وجود راه اتومبیل رو تا پناهگاه سبب شده اغلب کوهنوردان نا آشنا به محل، به راحتی خود را به پناهگاه برسانند و ارتفاع آن در حدود ۳۷۰۰ متر است و از طرف دیگر مسیر پناهگاه تا قله کاملا پاکوب بوده و مشخص است و در بیشتر قسمت های مسیر پرچم های راهنما هم وجود دارد. برای صعود به قله از طریق یال شرقی با بعد از پناهگاه با عبور از شیب های تند سنگلاخی ارتفاع گرفته در حدود ۴۷۰۰ متری از شیب کلی آن کاسته شده و در محل موسوم به سنگ محراب با شیبی ملایم به دهانه آتشفشان و دریاچه زیبا و با شکوه آن می رسید که قله سبلان محسوب می شود.

مسیر دیگر برای رسیدن به پناهگان سبلان که زیباتر و خلوت تر از مسیر شابیل است. برای صعود به پناهگاه از این مسیر باید قوتورسویی را به عنوان مبدا حرکت انتخاب کرد. قوتورسویی آبگرم بسیار جالب و کم نظیری است که در نزدیکی شابیل قراردارد. قبل از رسیدن به خود قوتورسویی و وقتی جاده به طرف شمال پیچیده و از سبلان دور می شود، باید از اتومبیل پیاده شده و وارد دره قوتور سویی شده و در مسیر جنوب و به طرف سبلان حرکت کرد. این دره بسیار زیبا بوده وعلاوه بر سرسبزی دارای آبشاری جالب نیز می باشد .چشمه گوگرد داری هم با آبدهی  بالا درون دره وجود دارد که برخلاف قوتورسویی آب آن سردبوده و در نوع خود جالب است. پس ازحدود نیم ساعت پیاده روی در داخل دره به چشمه کوچکی خواهید رسید که در طرف راست رودخانه قرار دارد. دراین نقطه باید درجهت غرب از دره خارج شوید و از چند سربالایی بالا رفته و بطرف چپ قله حرکت کنید تا پناهگاه رویت شود. این مسیرهم ازقوتورسویی تا پناهگاه نیاز به حدود چهارالی پنج ساعت پیاده روی خواهد داشت.

از پناهگاه تا قله بسته به سرعت حرکت چهار الی پنج ساعت کوهپیمایی نیاز خواهد بود.

• مسیر صعود از جبهه جنوبی

پیست اسکی آلوارس مبدا صعود از جبهه جنوبی می باشد. پیست اسکی آلوارس از سرعین حدود ۳۰ کیلومتر فاصله دارد و راه آن آسفالت می باشد. قبل از رسیدن به پیست اسکی تقریبا ۲۰۰ الی ۳۰۰ متر مانده به پیست اسکی آلوارس در سمت چپ راه شوسه عشایر به چشم می خورد،  که در امتداد کوه بالا رفته است. مسیر را می توان با ماشین شاسی بلند در حدود ۲۰ دقیقه تا محل چای گوزی که اولین چادر عشایر نشین موجود در مسیر که به علی اوباسی شناخته می شود و در این محل قرار دارد طی کرد و پیاده حدودا ۲ ساعت زمان می برد.  البته در مسیر جبهه جنوبی هیچ پناهگاه یا جان پناهی وجود ندارد و بایستی برنامه صعود طوری تنظیم شود که بتوان در کنار چادر های عشایر شب را سپری کرد. از کنار چای گوزی مسیر اصلی صعود شروع می شود که دو مسیر جهت رسیدن به قله وجود دارد، که مسیر اول از منطقه قره مسجد می گذرد و بیشتر صعود ها از این مسیر می باشد و تا قله بسته به سرعت حرکت ۵ الی ۶ ساعت کوه پیمایی نیاز خواهد بود. راه مسیر دوم که با شماره ۶  مشخص شده است به مراتب دشوارتر بوده و کمتر کسی این مسیر را جهت صعود انتخاب می کند.

جبهه جنوبی سخت‌ ترین راه صعود به این قله می باشد که از سنگ های بزرگ تشکیل شده ‌است.

• مسیر صعود از جبهه غربی

رضوان دره، این مسیر بسیار فوق العاده زیبا است و برای رسیدن به رضوان دره باید از روستای کوهستانی موییل گذشته و در جاده زمین گرمایی ادامه مسیر داد. در مسیر باید از کنار قوردلی گول عبور کرد. این منطقه یکی از زیباترین مناطق اطراف سبلان می باشد. در جنوب این  برکه زیبا قلل هرم و کسری قرار دارند و در روبرو قله سلطان،  قدعلم کرده است. سپس در دره ای که بین کسری و هرم از یک طرف و ارتفاعاتی که به قله سلطان منتهی می شوند، از طرف دیگر قرار دارد ادامه مسیر می دهیم. این دره به هرم چال معروف است و ادامه آن به یخچال عظیم هرم منتهی می شود. برای رسیدن به جان پناه سبلان باید از جهت جنوب از این دره خارج شده و وارد دره دیگری شد موسوم به آیی یاتاقی  و ادامه مسیر به جان پناه ختم می شود.

در تهیه این مقاله از مطالب دانشنامه ویکی پدیا و کوهنوردان زرتشتی ایران استفاده شده است.